<< wstecz

Stronę, którą tu widzicie, potraktowałem, jako swego rodzaju eksperyment. Żeby oglądać ją w idealnej postaci będzie potrzebny Netscape Navigator lub Microsoft Explorer w wersji 4.0 +. We właściwościach Netscape'a musi być (co ciekawe) włączona obsługa Java Script. Linki w kolorze złotym, odnoszą się do postaci, zielonym do miejsc, a w niebieskim do przedmiotów i czynności. Myślę, że taki podział ułatwi nawigację. Lista w miarę możliwości będzie rozwijana, oczekuję propozycji.

30.04.1999 - 193 hasła

Aarlardin
Rycerz mający sporą wiedzę magiczną. Poślubił cioteczną wnuczkę Artura, Guigenor

Ablamor z Bagien
Rycerz, który posiadał był białego charta, zabitego przez Gawaina i Gaherisa. W odwecie Ablamor zabił ich psy gończe. Stało się to przyczynkiem do walki, Gawain miał już Ablamora na ostrzu miecza, gdy jego dama rzuciła sie pomiędzy nich i Gawain przebił ją zamiast Ablamora. Przerażony tym Gawain zaniechał dalszej walki.

Accalon z Galii (Askalon)
rycerz i kochanek Morgan (wróżki Morgany), z którą uknuł intrygę przeciwko Arturowi: ukradł miecz Ekskalibur, a ten czynił właściciela odpornym na rany. Merlin dopomógł Arturowi w walce przeciw Askalonowi i został on pokonany.
NOWA WERJA: Askalon wybrał się na łowy z Arturem, gdy zmierzchało znaleźli schronienie w ruinach starego zamku gdzie zanocowali. Ku swemu zdziwieniu Askalon obudził się na polu, a tajemnicza dama wręczyła mu miecz, mówiąc, że to Ekskalibur i powiedziała, że musi go użyć w walce. Jego przeciwnikiem okazał się być Artur. Żaden z nich niw rozpoznał drugiego. Artur miał w rękach fałszywy Ekskalibur, na początku wyglądało na to, że Artur przegra, ale pojawiła się Pani z Jeziora sprawiając, że Ekskalibur wypadł z dłoni Askalona i upadł na ziemię. Artur podniósł go i pokonał przeciwnika. Kiedy król dowiedział się, że cała sprawa została zaaranżowana przez Morgan, obiecał, że Askalon nie zostanie ukarany. Jednak rany jakie otrzymał były tak ciężkie, że wkrótce zmarł.

Acheflour
W Parsifalu była siostrą Artura i matką Percevala. Myśląc, że jej syn został zabity, oszalała i błąkała się po lasach. Perceval ją odnalazł. Wyzdrowiała i zamieszkała z nim i z Lufamourem

Addanz
Potomek Percevala.

Aglovale
syn króla Pellinore'a. Zginął przypadkowo z ręki Lancelota, gdy ten ratował Guinevere ze stosu.

Agravaine
rycerz Okrągłego Stołu i brat Gawaina, Gaherisa i Garetha, synów króla Lota z Orkney i Morgause. Poślubił Laurel, siostrzenicę Lionorsa. Jego jedyna wielka chwila to intryga z Mordredem w celu zdemaskowania cudzołóstwa Ginevere i Lancelota, z którego ręki zginął, gdy próbował przyłapać królową w sypialni na gorącym uczynku.

Agretes
w Grand Saint Greal, trzynastowiecznym arturiańskim romansie, Agretes jest nazywany królem Camelot na długo przed Arturem. Będąc poganinem, prześladował Josephusa, syna Józefa z Arymatei, strażnika Graala, za co został ukarany szaleństwem i śmiercią.

Aguigrenons
dowódca króla Clamadeksa, okrutnego monarchy, który wciągnął w pułapkę wielu rycerzy Graala. Perceval pokonał go, broniąc dziewicy Blanchfleur, i w końcu wysłał obu na dwór Artura.

Ailleann
W starym irlandzkim romansie, Visit of the Grey Ham, kobieta z Zaświatów potrafiąca zamieniać sie w jelenia. Zaprowadziła Artura i jego rycerzy do Zaświatów, żeniąc wielu z nich, sama poślubiła Artura. Pochodziła podobno od króla Islandii Ioruaidh'a

Alain le Gros
ojciec Percevala. W jednej z opowieści nakarmił rzesze jedną rybą i od tego czasu znany był jako Król Rybak. Wzniósł zamek Corbenic, gdzie przechowywano Insygnia Graala.

Albanact
Kapitan gwardii arturiańskiej w operze Drydena Król Artur. Jego imię pochodzi prawdopodobnie od Albanacta, syna Brutusa wzmiankowanego przez Geoffreya z Monmouth, od którego pochodzi nazwa Albania, czyli Szkocja.

Albion
Pierwotny archetyp celtyckiego świata. Albion u swych źródeł ma chaos, oryginalny wzór według którego powstało wszystko, co wyłoniło się z niebytu. Albion jest ziemskim odwzorowaniem Zaświatów. Nie ma realnych korzeni, chociaż starożytni Brytowie zwali swój kraj Albionem.

Alcardo
Giermek, brat Izoldy i towarzysz Tristana znany później jako Lantris. Zginął próbując uwolnić siostrę z rąk Marka.

Aleine
bratanica Gawaina. Wysyła Percevalowi czerwoną zbroję i namawia do udziału w turnieju na dworze Artura, przed czym się wcześniej wzbraniał. W przebraniu tym pokonał wszystkich i zdobył miejsce przy Okrągłym Stole.

Alfasem
król Terre Foraine i jeden z Okaleczonych Królów. Po otrzymaniu chrztu z rąk Alaina le Gros usiłował spojrzeć do wnętrza Graala i został powalony za zuchwałość. Będzie uzdrowiony, gdy zostanie odnaleziony Graal.

Alice la Beale Pilgrim
córka Ansirusa Pielgrzyma, jedna z wielu kuzynek Lancelota. Dopomogła Alisandrowi le Orphelin w ucieczce z zamku Morgan i póżniej go poślubiła. Zawsze miała zakryte oblicze, co sugerowało, że jej piękno przewyższa urodę zwykłych śmiertelniczek. Alisander zakochał się w niej, gdy odsłoniła twarz.

Alisander le Orphelin
rycerz, który wyruszył pomścić śmierć swego ojca, zabitego przez króla Marka z Kornwalii, i po drodze przeżył wiele przygód. Morgan zauważyła go podczas turnieju i wyleczyła z ran, by mógł zostać jej kochankiem. Alisander odrzucił ją jednak i poślubił Alice la Beale Pilgrim. Nigdy nie dotarł do Camelot. Zaliczano go do rycerzy króla Marka.

Amangons
okrutny i chciwy władca; żył wprawdzie przed Arturem, ale jego postępki miały spory wpływ na późniejsze poszukiwanie Graala. Razem ze swymi ludźmi zgwałcił dziewice przy studni i ukradł im złote kielichy. W czasach arturiańskich potomkowie dziewic i rycerzy żyli zaszyci głęboko w lasach. Za tą opowieścią kryje się potężny mit o kobietach z Zaświatów, które reprezentują Zwierzchność królestwa i strzegą Insygniów Brytanii; odebranie im opieki nad krajem zamieniło go w ziemię jałową. Jedynie odnalezienie Graala może uzdrowić krainę.

Ambrosius
król Brytanii, brat Uthera Pendragona. Pozbawiony tronu przez Wortigerna, lata chłopięce spędził za granicą, skąd powrócił z Utherem i odzyskał królestwo. Dane historyczne świadczą, że przewodził walkom z Sasami i położył fundament pod przyszłe dzieło Artura. Nazywany "Ostatnim Rzymianinem".

Aminadap
jeden spośród Królów Graala, wspominany w Quest del Saint Graal.

Amr, Anir
jeden z synów Artura, o którym wiadomo tylko, że zginął z ręki własnego ojca. Jego grób, Licat Amir, znajdował się w Walii i mówiono, że każdej nocy zmieniał długość.

Andred
kuzyn Tristana, spiskował, by pozbawić go życia lub okryć niesławą; wiecznie szpiegował spotkania Tristana z Izoldą i donosił o nich królowi Markowi. Niektóre wersje przypisują mu zamordowanie Tristana; sam został zabity przez Ballangere'a le Beuse wraz ze wszystkimi, którzy zawiązali spisek przeciwko Tristanowi.

Anfortas
Król Graala w Parsifalu Wolframa von Eschenbacha oraz operze Wagnera pod tym samym tytułem.

Angharad (Angharad Złotoręka)
ukochana Peredura (zob. Perceval) w walijskim romansie o Graalu. Jej pełne imię brzmiało Angharad Law Eurawc, czyli Angharad Złotoręka. Peredur przysiągł nie pokochać innej ani nie spojrzeć na żadnego innego człowieka, póki nie odwzajemni jego uczucia. Była być może znacznie starszym bóstwem celtyckim, które, jak wiele jej podobnych, utraciło znaczenie, a jej rola została ograniczona do pośledniego miejsca w arturiańskich romansach.

Anglides
matka Alisandra le Orphelin'a. Po tym jak jej mąż został zbity przez króla Marka, w tajemnicy wychowywała syna.

Angwish, Angwisance
król Irlandii i ojciec Izoldy z Irlandii. Wydaje się, że walczył po stronie zbuntowanych królów przeciw Arturowi i na początku Arturowych rządów, a później został towarzyszem Okrągłego Stołu. Król Marek z Kornwalii był jego wasalem. Tristan, chcąc się temu sprzeciwić, przybył doń i przy tej okazji zabił królewskiego brata Morholta; wtedy właśnie po raz pierwszy ujrzał Izoldę.

Anna
według Geoffreya z Monmouth, siostra Artura. Istnieją dwie wersje, jeżeli chodzi o to kogo poślubiła, Geoffrey wzmiankuje zarówno Lota z Ornkey jak i króla Budica z Bretanii. Być może jest uosobieniem celtyckiej bogini Anu.

Annowre
czarownica z Niebezpiecznego Lasu, zakochana w Arturze. Udało jej się zwabić go do swej siedziby, ale gdy ją odtrącił, zapragnęła jego śmierci i namawiała wielu rycerzy, by go zgładzili. Usłyszawszy o tym, Nimue sprowadziła do miejsca uwięzienia Artura Tristana; przybył w porę, by zgładzić dwóch rycerzy, którzy pobili króla. Artur osobiście zabił Annowre, gdy usiłowała skraść Ekskalibur. Historia ta jest może odmianą opowieści o spisku Morgan, usiłującej wciągnąć Artura w zasadzkę przy pomocy kochanka Accalona z Galii.

Annwfn
Walijskie zaświaty. Stary walijski poemat Preiddeu Annwfn opowiada jak to Artur wyprawił się tam z drużyna w celu zdobycia magicznego kotła; narratorem w poemacie jest Taliesin, jako jeden z uczestników wyprawy. Wypłynęli statkiem Prydwen, po długiej podróży dopłynęli do fortu albo miasta posiadającego wiele różnych miast (Caer Rigor, Caer Siddi, itp.). Powróciło stamtąd tylko siedmiu rycerzy. Bardzo podobną opowieścią jest Culhwch, opowiadającą o podróży Artura do Irlandii (Szmaragdowa wyspa była substytutem zaświatów).

Argante
elfia królowa Avalonu, do której Artur udał się po swej ostatniej bitwie. Wysnuwane sa przypuszczenia, że była formą brytyjskiej bogini Arianhrod.

Aries
pastuch, domniemany ojciec Tora. Gdy chłopiec poprosił, aby mógł zostać rycerzem, Aries przyprowadził go na dwór Artura. Merlin wyjawił wówczas, że w rzeczywistości Tor jest synem króla Pellinore'a. Z czasem stał się znakomitym rycerzem Okrągłego stołu. Aries to w całej arturiańskiej sadze bodaj jedyna postać wywodząca się z pospólstwa.

Arnive
Według jednej z wersji matka Artura, uratowana przez Gawaina z łap Klingsora.

Aron
Jeden z 25 królów z arturiańskiego dworu.

Arondight
miecz Lancelota

Artur
syn Igerny i Uthera Pendragona. Na prośbę Merlina wychowywał go Ector z Dzikiego Lasu. Został królem Brytanii po wyjęciu miecza z kamienia. Stworzył Okrągły Stół, poślubił Guinevere i przystąpił do wprowadzania w kraju porządku i prawa. Przez następne lata jego rycerze przemierzali królestwo wzdłuż i wszerz, naprawiając wyrządzone krzywdy i pomagając potrzebującym.
 Pojawienie się w Camelot Graala doprowadziło do wielkiej wyprawy, w której wzięli udział wszyscy rycerze Okrągłego Stołu, choć tylko trzem się powiodło. Później rządy Artura zaczęły się chylić ku upadkowi. Przybycie jego nieślubnego syna Mordreda i ciągnący się romans Guinevere z najwspanialszym z rycerzy, Lancelotem, położyły kres Okrągłemu Stołowi. W końcu Artur zmierzył się z Mordredem opodal Camlan i w bitwie odniósł rany zagrażające życiu. Trzy tajemnicze królowe, przybyłe w czarnej łodzi, zabrały go do Avalon, by tam wyzdrowiał i wyczekiwał dnia swego powrotu.
 Ten ostateczny kształt mitu o Arturze zawiera się w większości wcześniejszego, zachowanego materiału. Można w nim znaleźć ślady rzymsko-brytańskiego wojskowego dowódcy, plemiennego wodza z "ciemnych wieków" oraz średniowiecznego pomazańca. Przejął po Branie Błogosławionym rolę strażnika królestwa Brytanii, którego można wezwać w razie potrzeby. Według legendy został pochowany w Opactwie Glastonbury, skąd ekshumowano jego szczątki za panowania Henryka II. W tradycji i ludowych wierzeniach cieszy sie niegasnąca sławą. Śpi ponoć w jednej z rozlicznych podziemnych jaskiń, jak np. ta w Alderly Edge w Cheshire, w zamku Richmond w hrabstwie York czy w Sewingsshield niedaleko Wału Hadriana. We wcześniejszych podaniach pojawia się jako główny bohater przygód; w wersjach późniejszych rycerze stopniowo zastępują swego króla, w jego imieniu działają. Opowieści o Arturze określa się ogólnie mianem "materii Brytanii"; stanowią one jądro mitologii kraju.

Assysla
W Breta Sogur (skandynawskiej wersji dzieł Geoffreya z Monmouth) wyspa na której umarł Artur.

Avallach, Afallach
ojciec Modron. Władca zaświatowego królestwa Avalon

Avalon
królestwo w Zaświatach lub Wyspa Jabłek, gdzie uniesiono Artura, by Morgan mogła go wyleczyć z ran.

Avenable
pojawia się w legendach o Merlinie jako młoda dziewczyna przebrana za giermka, która pod imieniem Grisandole została seneszelem cesarza. Pewnego razu cesarz miał sen, w którym ujrzał maciorę z koroną na głowie. Powiedziano mu, że tylko dziki mąż zamieszkujący w pobliskim lesie może wyłożyć znaczenie snu. Grisandole odszukała dzikiego męża, który przybierał postać jelenia - był nim Merlin. Wyjaśnił, że maciora to cesarzowa, a jej dwunastu giermków to urodziwi młodzieńcy. Od razu spalono ją na stosie, Grisandole zaś, wyjawiwszy swą płeć, poślubiła cesarza!

Balan
brat Balina. Przebrani w pożyczone zbroje, bracia niechcący zabili się nawzajem.

Balin
brat Balana, czasami zwany "la Sauvage" ("dziki"). Został uwięziony za zabicie kuzyna Artura. Po wyjściu na wolność wyruszył na poszukiwanie przygód. Goszcząc na zamku króla Pellesa, uśmiercił jego brata, złego rycerza Garlona. Gdy rozgniewany król gonił za nim po zamku, Balin niechcący przebił mu oba uda włócznią należącą do Insygniów. Czyn ten nazwano Bolesnym Ciosem i mówiono, że obrócił kraj w ziemię jałową. (Zob. Okaleczeni Królowie).

Barinthus
zwany "Żeglarzem", był przewodnikiem Merlina i Taliesina podczas ich podróży z rannym Arturem ku wyspie w Zaświatach. Jest typowym przewoźnikiem umarłych i być może wywodzi się z mythosu Manannana. Pod postacią św. Barrinda ma powiązania ze św. Brendanem i jego wyprawą do Raju Błogosławionych. (Zob. Wyspy Szczęśliwe).

Baudwin z Bretanii
jeden z najwybitniejszych rycerzy Okrągłego Stołu w schyłkowym okresie. Przeżył ostatnią bitwę pod Camlan i został pustelnikiem. Znany był też ze swych umiejętności lekarskich.

Beaumains
zob Gareth z Orkney.

Bedwyr, Bedivere
jedna z postaci najwcześniej związanych z Arturem. Być może pełnił kiedyś funkcję podobną do roli Lancelota, który zastąpił go w późniejszych romansach, gdzie Bedwyr z kolei wspominany jest głównie jako rycerz, któremu Artur powierzył zwrócenie Ekskalibura jezioru. Był sługą Artura.

Bellieus
pechowy rycerz z wczesnych przygód Lancelota. Lancelot wszedł do namiotu, gdzie spała dama Bellieusa, i położył się obok niej. Nagle wrócił Bellieus i ujrzawszy Lancelota, wyzwał go na pojedynek, co oczywiście nieomal skończyło się dlań fatalnie. Przeżył jednak, a później został rycerzem Okrągłego Stołu.

Bercelak, Bertilak
zob. Zielony Rycerz.

Blaise
tajemnicza postać związana z Merlinem, nazywana jego nauczycielem. Osiadł w Northumberland, gdzie często odwiedzał go Merlin, którego wyczyny i wróżby spisywał.

Blanchfleur
tym imieniem nazywano czasem siostrę Percevala. Oddała życie, lecząc trędowatą, a jej ciało towarzyszyło rycerzom poszukiwaczom Graala do Sarras. (Zob. Dindrane).

Bolesny Cios
cios, który Balin przypadkowo zadał Królowi Graala Pellesowi i który zamienił krainę w ziemię jałową.

Bors de Granis
syn króla Bana z Benoic. Kuzyn Lancelota i jeden z najznamienitszych rycerzy Okrągłego Stołu. On, Perceval i Galahad to jedyni rycerze poszukiwacze Graala, którym się powiodło.

Brangaine
służąca Izoldy z Irlandii; pomogła swej pani oszukać króla Marka, w noc poślubną zajmując jej miejsce w łożu. Ona też (w niektórych wersjach) podała Tristanowi i Izoldzie napój miłosny, przeznaczony dla Izoldy i Marka. Połączył on kochanków na zawsze.

Brastias
choć początkowo był rycerzem w służbie Gorloisa z Kornwalii, poparł Merlina, gdy Uther chciał przybrać postać jego pana, by móc spać z Igraine. Po objęciu przez Artura tronu Brestias był jednym z jego pierwszych i najzdolniejszych przywódców i został Strażnikiem Północy.

Breuse sans Pitie
rycerz, który w arturiańskim świecie stał się synonimem najnikczemniejszego łotra. Porwał i zabił wielu rycerzy Artura, a wielu innym dał się mocno we znaki. Nigdy go chyba nie schwytano i nie ukarano za zbrodnie - rzecz niezwykła w arturiańskich sagach - po prostu w rozmaitych wzmiankujących o nim tekstach powoli znika ze sceny.

Brisen
W Le Morte d'Arthur Malory'ego określa się ją jako "jedną z największych czarodziejek, jakie żyły w owych czasach". Doprowadziła do połączenia Elaine z Corbenic z Lancelotem, by mógł spłodzić Galahada: zapewniając, że w komnacie znajduje sie Guinevere, podała mu wino z domieszką ziół i zaprowadziła do Elaine.

Broceliande
wielka wszechpuszcza świata arturiańskiego, scena większości przygód rycerzy Okrągłego Stołu. W rzeczywistości znajduje się w Bretanii, gdzie można zwiedzić wiele miejsc związanych z Arturem.

Brons
zwany także Hebronem, był zięciem Józefa z Arymatei i dziadem Percevala. Jeden z pierwszych Królów Graala, później zwany Królem Rybakiem. Wiele przemawia za tym, by go utożsamiać z walijskim Branem Błogosławionym.

Bruno Czarny, Bruno le Noir
pan Kay nazywał go także "La Cote Male-Taile", gdyż nosił niezgrabne, niedopasowane odzienie. Gdy przybył do Camelot, był biedakiem, został więc pomywaczem. Po wielu przygodach poślubił dziewicę Maledisant i stał się panem zamku Pendragon. Ma wiele atrybutów Garetha i jest przypuszczalnie późniejszym echem rycerza z Orkney.

Cabal, Caval
wilczarz króla Artura. Zostawił w Walii ślad łapy na kamieniu, który jeśli się go przeniesie nocą gdzie indziej, zawsze rankiem powraca na swoje miejsce.

Caledfwlch
zob. Ekskalibur.

Caliburnus
zob. Ekskalibur.

Camelot
główne miasto Artura i stolica Logres, wzniesiona przez Merlina w ciągu jednej nocy. Z wielu miejsc, gdzie je lokalizowano, najbardziej popularne jest Cadbury Camp w hrabstwie Somerset.

Camlan
miejsce straszliwej, ostatniej bitwy między hufcami Artura i Mordreda, w której polegli prawie wszyscy rycerze Okrągłego Stołu. Niektórzy uczeni identyfikują je z Camelford w hrabstwie Somerset albo z Cambogianna (Birdoswald).

Caradoc Briefbras
Caradoc o Uschniętym lub Krótkim Ramieniu. W walijskiej tradycji występuje jako bohater Livre de Caradoc i jeden z rycerzy Artura. Jego imię wywodzi się ze zniekształconego starowalijskiego freichfras, czyli "mocne ramię".

Celidon, Cellydon, Cat Coit Celidon
wielka puszcza w arturiańskiej Brytanii, miejsce jednej z bitew Artura. Wędrował po niej oszalały Merlin.

Childe Roland
z pomocą Merlina uratował swą siostrę, Burd Ellen, więzioną przez króla Świata Podziemi.

Clarisant, Clarisse
tylko jeden romans arturiański, Sir Percevele, wspomina ją jako siostrę Gawaina, zamieszkującą czarodziejski zamek. W tym samym tekście Perceval zwycięża kochanka Clarisant, Guiromelanta. Nigdzie indziej nie ma żadnej wzmianki o tym, jakoby Gawain miał siostrę, ale jest to o tyle ciekawe, że w ten sposób klan z Orkney liczy pięć osób - wraz z Gaherisem, Garethem i Agravaine'em. Jako ucieleśnienie Bogini, ich matka Morgause z Orkney, miała prawo do takiej liczby dzieci.

Clas Myrddyn
"zagroda" Merlina. Według starej brytańskiej tradycji Merlin jako strażnik sprawował piecze nad Brytanią. W kategoriach ezoterycznych uwięzienie Merlina przez Nimue ma korzenie w Clas Myddyn - obszarze, w którym Merlin zamknął się z własnej woli, by stać na jego straży.

Colgrevance
rycerz Okrągłego Stołu, pierwszy, którego spotkała przygoda z czarodziejską fontanną w Broceliande. Gdy lał wodę z basenu na leżący obok szmaragd, pojawił się czarny rycerz i wyzwał go na pojedynek. Colgrevance przegrał, ale udało mu się zbiec, a jego opowiadanie wzbudziło ciekawość Owaina, który odniósł zwycięstwo i na jakiś czas sam został strażnikiem fontanny. Colgrevance zginął później z ręki Lancelota, gdy ten uciekał z komnaty królowej.

Corbenic
zamek Królów Graala. Możliwe, że nazwa pochodzi od słów Corps Benit ("błogosławione ciało") i stanowiła jedną z zagadek Graala.

Cradelmass
król Norgalles (północnej Walii) za czasów Artura. Należał do grupy zbuntowanych władców, których Artur pokonał na początku swych rządów. Zważywszy, że był wnukiem króla Ryonsa, nie ma się co dziwić, że to niesympatyczna postać.

Crudel
pogański władca Brytanii. Wtrącił Józefa z Arymatei i jego towarzyszy do lochu, gdzie moc Graala utrzymywała ich przy życiu. W końcu więźniów wypuścili Mordrains i Seraphe, którzy przeszli na chrześcijaństwo i zostali towarzyszami Graala.

Cundrie, Kundrie
imię Obmierzłej Staruchy w Parsifalu, która pokpiwa z rycerza, ale pomaga mu w poszukiwaniu Graala. Jest wiedźmowatym aspektem Zwierzchności.

Dagonet
błazen króla Artura, którego dla żartu pasowano na rycerza; później wykazał się odwagą w wielu turniejach. Jego dowcip i niebanalne zachowanie ożywiają co nudniejsze strony Księgi Tristana w Le Morte d'Arthur Malory'ego.

Dame du Lac
zob. Pani z Jeziora.

Dinadan
rycerz Okrągłego Stołu. Oprócz Dagoneta, jest to w całym arturiańskim cyklu bodaj jedyna postać obdarzona autentycznym poczuciem humoru i niemałym zacięciem satyrycznym. Napisał paszkwil na króla Marka, a podczas turnieju, w którym brał udział Lancelot, wszystkim rycerzom płatał najrozmaitsze figle. Lancelot, nie chcąc pozostać dłużnym, pojawił się w szrankach w sukni nałożonej na zbroję i pokonawszy Dinadana, wywiózł go do lasu, a tam przebrał w niewieście szaty. Dinadan, niestety, zginął później z rąk Mordreda i jego siepaczy.

Dinas Emrys
wzgórze w północnej Walii, na którym wznosiła się wieża Wortigerna. Ilekroć budowniczowie postawili wieżę, tylekroć budowla się zawalała. Wortigern kazał druidom sprawdzić, co jest przyczyną, a ci orzekli, że trzeba zabić chłopca i jego krwią uszczelnić fundamenty. Przyprowadzono więc młodego Merlina, który wyjaśnił Wortigernowi, że w kamiennej skrzyni pod wieżą znajdują się dwa wiecznie walczące ze sobą smoki. Symbolizowały one dwa narody - Brytów i Sasów, którym Wortigern zaprzedał królestwo.

Dindraine
imię nadawane czasami siostrze Percevala. Oddała życie, lecząc trędowatą kobietę; jej ciało rycerze Graala zawieźli statkiem Salomona do Sarras.

Drustan
zob. Tristan.

Ector de Maris
brat Lancelota, rycerz Okrągłego Stołu. Mylony niekiedy z Ectorem z Dzikiego Lasu, przybranym ojcem Artura.

Ector z Dzikiego Lasu
przybrany ojciec Artura w Le Morte d'Arthur Malory'ego. Zgodnie z instrukcją Merlina wychowywał chłopca w niewiedzy o prawdziwym pochodzeniu.

Ekskalibur
magiczny miecz Artura, dar Pani z Jeziora. Jak długo Artur nosił go przy sobie, był niepokonany, ale Morgan skradła mu pochwę chroniącą przed ranami. Ekskalibur znaczy "tnący stal", nazywany jest także Caliburnus lub Caledfwlch. Często myli się go z Mieczem Kamienia, który wskazywał na Artura jako prawowitego króla. Miecz ten złamał się w walce i Artur musiał poszukać nowego. Niektóre wersje podają, że Ekskalibur został wykuty przez Wolunda.

Elaine de Astolat
czasami zwana Le Blanke ("biała"); zakochała się w Lancelocie, a gdy ten nie odwzajemnił jej miłości, dała się unieść w łodzi do Camelot, z listem opowiadającym o jej nieszczęściu.

Elaine z Corbenic
córka Króla Graala Pellesa. Matka Galahada. Za sprawą czarów została kochanką Lancelota. Lancelot, przekonany, że śpi z Guinevere, spłodził z Elaine dziecko, które miało w przyszłości zdobyć Graala. Jest często mylona z Elaine z Astolat.

Elaine z Garlot
córka Gorloisa i Igerny. Poślubiła Nentresa z Garlot i w ten sposób pogodziła wrogiego króla ze swym niedawno koronowanym przyrodnim bratem Arturem.

Florence
jeden z licznych nieślubnych potomków Gawaina. Był synem nieznanej z imienia siostry Brandilesa, rycerza Okrągłego Stołu. Dołączył do spisku, mającego na celu przyłapanie Lancelota w sypialni królowej, i zginął z jego ręki, gdy Lancelot uciekał.

Gaheris z Orkney
trzeci syn Morgause i Lota z Orkney, brat Gawaina, Agravaine'a i Garetha. Zabił go przypadkowo Lancelot, gdy ratował Guinevere przed stosem.

Galahad
jeden z trzech rycerzy Graala, którym udało się zdobyć to niezwykłe naczynie; nieślubny syn Elaine z Corbenic i Lancelota. Był rycerzem o czystym sercu, niepokonanym w walce. W dokonaniach prześcignął ojca, który przez grzech cudzołóstwa z Guinevere nie był godzien zobaczyć Graala; stanowi niejako duchowe przedstawienie Lancelota. Zmarł, ujrzawszy Graala; został pochowany w Sarras.

Galahaut; Haute Prince (Wysoki Książę)
wróg Artura i Lancelota; gdy doznał z rąk tego drugiego porażki, stał się jego zagorzałym wielbicielem. To on doprowadził do pierwszego sekretnego spotkania Lancelota i Guinevere. Gdy otrzymał fałszywą wiadomość o śmierci Lancelota, umarł ze zgryzoty.

Galehodin
jedyny brat Lancelota. Niczym specjalnym się nie wyróżniał, ale Lancelot ofiarował mu księstwo Saintongue, którym pod koniec życia sam rządził.

Gareth z Orkney
czwarty syn Morgause i Lota z Orkney. Przybył incognito na dwór Artura i pan Kay nazwał go Beaumais ("pięknoręki"). Okazał sie dzielnym bohaterem i został pasowany na rycerza przez Lancelota, który potem niestety zabił go niechcący, ratując Guinevere przez stosem.

Gawain z Orkney
najstarszy syn Morgause i Lota z Orkney, siostrzeniec i spadkobierca Artura. W późniejszych tekstach średniowiecznych stał się zawadiaką i kobieciarzem, ale źródła wcześniejsze przedstawiają go jako Rycerza Bogini. Podobnie jak CuChulainn, z którym ma wiele wspólnego, w miarę jak zbliżało się południe, stawał się coraz silniejszy, dzięki czemu zyskał przydomek "Słoneczny Bohater". W walijskim nazywa się go Gwalchmai ("majowy sokół"). Gawain jest jedną z postaci najwcześniej powiązanych z Arturem. Jego dwie najsłynniejsze przygody to walka z Zielonym Rycerzem oraz spotkanie i małżeństwo z panią Ragnell.

Gereint
syn Erbina, bohater opowieści Gereint i Enid, wykorzystanej także przez Chretiena de Troyes w Ereku i Enidzie. Był rycerzem dziewczyny o imieniu Enida, której ojciec stracił cały majątek i przyprowadził ją na dwór. Artur i jego ludzie polowali właśnie na Białego Jelenia i ustalili, że głowa zwierzęcia przypadnie najpiękniejszej dziewicy: Gwenhwyfar wręczył ją Enidzie. Enida poślubiła Gereinta i udali się do jego posiadłości
Gereint wycofał się z czynnego życia, fałszywie jednak odczytał smutek, jaki z tego powodu okazywała Enida. Przekonany, że żona chce się go pozbyć, gdyż ma kochanka, wyruszył z nią natychmiast w podróż, lecz zabronił się do siebie odzywać. Przeżyli wiele przygód i niebezpieczeństw, lecz Gereint nadal źle ją traktował i nie chciał słuchać jej przestróg. W końcu dotarli do zamku hrabiego Owaina, gdzie w kręgu utworzonym z mgły odbywały się zaczarowane gry.
Mimo, że Owain ostrzegał, że nikt nie powrócił stamtąd żywy, Gereint wszedł w ów magiczny krąg, otoczony wbitymi na pal głowami. Tam w sadzie ujrzał dziewczynę siedzącą na złotym krześle. Gdy usiadł obok niej, został wyzwany na pojedynek przez rycerza. Pokonał go i zadął w wiszący w sadzie róg, kładąc w ten sposób raz na zawsze kres zaczarowanym grom. Potem pogodził się z Enidą. Gereint zginął podobno w bitwie pod Llongborth, przypuszczalnie wspierając Artura w walce z Sasami.

Glastonbury
miasto w hrabstwie Somerset, tradycyjnie związane z Arturem i świętym Graalem. Istnieje mnóstwo podań o magicznych cechach Glastonbury i w ostatnich latach stało się ono celem prawdziwych pielgrzymek. Nazwa miasta pochodzi przypuszczalnie od Ynys Witrin [Gutrin] (Szklana Wyspa), a niektórzy autorzy utożsamiają Glastonbury z Avalon. Według legendy Józef z Arymatei przyniósł do Glastonbury kielich używany przez Chrystusa podczas Ostatniej Wieczerzy, i w ten sposób miasto stało się pierwszą świątynią Graala. W 1191 r. mnisi wystawili na widok publiczny kości, które miały być szczątkami Artura i Guinevere, do dziś w tym miejscu znajduje się pamiątkowa płyta. Tradycja ludowa nie znosi jednak takich odkryć - mieszkańcy Brytanii nadal oczekują powrotu Artura: "Nieznany, ukryty grób dla Artura" - mówi stary walijski wiersz Strofy o grobach.

Goon Desert
według Opowieści o Graalu Chretiena de Troyes Goon Desert był ojcem dziewicy Graala i bratem Króla Rybaka. Jego zachowanie nie licowało z funkcja strażnika Graala, gdyż zamordował rycerza imieniem Espinogee, którego później pomścił bratanek, łamiąc przy tym miecz. Kiedy ciało Goona przywieziono do rodzinnego zamku Quiguarant, jego córka przepowiedziała, że miecz, który go zabił, będzie naprawiony dopiero po znalezieniu Graala. Stryj prędko chwycił odłamki złamanego ostrza, lecz zranił się w udo. Dopiero gdy do zamku przybył Perceval, rana się zagoiła, a miecz został naprawiony.

Gorlois z Kornwalii
książę Kornwalii, mąż Igraine, którą kochał do szaleństwa Uther Pendragon. Z pomocą Merlina Uther przybrał postać Gorloisa i spał z Igraine. Ich dzieckiem był Artur - w chwili jego poczęcia Gorlois zginął. Był ojcem Morgan, Morgause i Elaine z Garlot.

Gowther
bohater mało znanego arturiańskiego romansu, syn okrutnego rycerza i szlachetnie urodzonej pani. Chłopiec miał gwałtowny i dziki charakter, ale po pokucie, jaka sam na siebie nałożył, jego diabelskie cechy zniknęły. Historia jest nader budująca i stanowi interesujący przykład sposobu, w jaki kościół posługiwał się w swoim nauczaniu romansem rycerskim.

Gra w ścinanie głowy
gra, w której tajemniczy osobnik - najczęściej olbrzym lub Zielony Rycerz wkraczał zimową porą do sali biesiadnej i wyzywał obecnych na pojedynek: niech jakiś śmiałek odrąbie mu głowę jego własnym toporem, a w zamian on zada podobny cios. Śmiałek przyjmował wyzwanie, zadawał cios, a tu nagle przybysz podnosił się, natychmiast chwytał za topór i żądał, by wyzwany nadstawił karku. Gawain otrzymał odroczenie ciosu na rok; CuChulainn natomiast ukląkł od razu i został uznany za najdzielniejszego rycerza Ulsteru. Gra najwyraźniej stanowiła część obchodów świąt zimowych, kiedy to stary rok wkraczał jako olbrzym lub Zielony Rycerz, pradawny duch lasu, i był wyzywany przez osobnika symbolizującego siłę i wytrwałość roku nowego.

Graal
jedno z Insygniów Brytanii, niemalże powszechny symbol duchowych poszukiwań i dążeń. Przypuszczalnie wywodzi się z wcześniejszych, pogańskich kotłów; później utożsamiono go z kielichem, którego używał Chrystus podczas Ostatniej Wieczerzy do odprawienia Pierwszej Eucharystii i w którym zebrano Jego krew po zdjęciu z Krzyża. Strażnikiem Graala był Józef z Arymatei, który przywiózł go do Brytanii i umieścił w zbudowanej do tego celu kaplicy w Glastonbury. Później poszukiwali go rycerze Graala należący do Okrągłego Stołu. Jako symbol wewnętrznej prawdy poszukiwany jest do dzisiaj. Graal ukazywał się wtedy, gdy kraj zamieniał się w ziemię jałową, jedynie tym, którzy byli tego godni. W okresach pomyślności i dobrych rządów pieczę nad nimi sprawowali Królowie (czy też strażnicy) Graala, a samo naczynie znikało. Jego pojawienie się zależy od stanu władzy królewskiej (zob. Okaleczony Król) i łaski Zwierzchności.

Griflet
jeden z pierwszych rycerzy, których pasował Artur po koronacji, choć początkowo nie chciał tego uczynić z racji młodego wieku Grifleta (byli rówieśnikami). Wstawiał się za nim także Merlin. Gdy Griflet zapragnął spróbować swych sił w nadarzającej się przygodzie, Merlin ostrzegł Artura, że młodzieniec może z niej nie powrócić cało. Przeżył jednak i został bohaterem długiego romansu (występuje tam pod imieniem Jaufre), w którym zdobył i poślubił piękną Brunnisend.

Grisandole
zob. Avendable.

Gromer Somer Joure
"pan dnia letniego"; potężna, magiczna postać, wiecznie zmieniająca kształt. W opowieści Gawain i pani Ragnell schwytał Artura i zażądał, by ten odkrył, czego kobiety pragną najbardziej. Obmierzła Starucha, Ragnell, wyjawiła mu sekret, w nagrodę żądając Gawaina za męża. Odpowiada postaci Hafgana w historii o Pwyllu i ma wiele wspólnego z innym przeciwnikiem Gawaina, Zielonym Rycerzem. Gromer był zaczarowany przez Morgan.

Guendolena, Gwendolena
żona Merlina. Gdy ten popadł w szaleństwo, poślubiła Rhyddercha Haela.

Guinevere
córka Leodegrance'a, władcy Cameliardu; żona Artura i królowa Brytanii. W języku walijskim imię jej brzmi "Gwenhwyfar", co niekiedy jest tłumaczone jako "biała"; triady opisują ją jako jedną z trzech wielkich królowych na Arturiańskim dworze bądź troistą Gwenhwyfar. w tej wczesnej postaci jawi się jako wzór Matek, troistej bogini, albo Morrighan. Możliwe, że początkowo była formą Zwierzchności - stary mit o jej porwaniu i poślubieniu przez Mordreda, co dawało mu prawo do władania Brytanią, zdaje się wskazywać, że próbował on uzurpować sobie Zwierzchność poprzez porwanie jej ziemskiego wcielenia. W późniejszych tekstach Guinevere jest przedstawiana już tylko jako grzeszna małżonka Artura, której miłość do Lancelota doprowadziła do rozpadu Okrągłego Stołu. Została także porwana przez Meleagraunce'a i uratowana albo przez Artura, albo Lancelota. W Le Morte d'Arthur Malory'ego Mordred ujawnia jej cudzołożną miłość i odwołuje do prawa, które każe spalić Guinevere na stosie - jako szafarz sprawiedliwości, Artur musi się tego domagać. Lancelot ratuje Guinevere z płomieni i zabiera do Joyous Gard we Francji, ale Artur podąża za nim i oblega zamek. W końcu wszystkie strony godzą się: Guinevere wstępuje do klasztoru w Amesbury, a Lancelot zostaje na zawsze wygnany z Brytanii. Lancelot czuwał przy jej łożu śmierci.

Guingalain
syn Gawaina i pani Ragnell, jedyny jego prawowity potomek. Wczesna tradycja arturiańska zawiera ślady zaginionej opowieści, w której występuje, ale obecnie wiadomo o nim tylko tyle, że był rycerzem Okrągłego Stołu i że zginął z ręki Lancelota, gdy ten uciekał z sypialni królowej.

Guiromelant
kochanek Clarisant, siostry Gawaina. Nienawidził Gawaina za zabójstwo ojca i nie zdawał sobie sprawy z pokrewieństwa między nim a dziewczyną. Prawda wyszła na jaw, gdy Gawain miał zanieść Clarisant pierścień; doszło wtedy do pojedynku pomiędzy Guiromelantem a Gawainem. Gawain dał się przekonać, by nie zabijać ukochanego siostry, i wszystko skończyło się szczęśliwie.

Gwalchmai
zob. Gawain.

Hellawes
czarodziejka, pani zamku Nigramours (Nekromancja). Próbowała zdobyć miłość Lancelota, a gdy jej się nie powiodło, umarła.

Helyas
jeden z królów Graala, czwarty w linii wywodzącej się od króla Szkocji Celidoine'a; jego ród z kolei sięgał Lancelota i Galahada.

Igraine, Igerna
żona Gorloisa z Kornwalii. Zakochany w niej Uther Pendragon oblegał zamek Tintagel i odwiedził ją, przybrawszy dzięki Merlinowi postać jej męża. Gorlois zginął tej samej nocy. Choć Igraine poślubiła później Uthera, nie był on pewien, że jest ojcem Artura, i oddał go na wychowanie Ectorowi z Dzikiego Lasu.

Insygnia
królewskie regalia albo symbole władzy króla lub bohatera, często przedmiot poszukiwań. Do Insygniów Irlandii należały: Kamień Fal (Przeznaczenia), na którym królowie siadali w czasie koronacji; włócznia Lugha, zapewniająca zwycięstwo w walce; miecz Nuady, którego cios zawsze ranił, oraz kocioł Dagdy, od którego nikt nie odchodził głodny. Przywieźli je z Zaświatów Tuatha de Danaan. Podobną tradycję przedstawia Trzynaście Skarbów Brytanii. Idea insygniów przeniknęła także do późniejszych podań. W folklorze są to kij walki, miecz światła, kocioł uzdrowienia i kamień przeznaczenia. W tradycji magicznej zachowały się cztery symbole żywiołów: miecz, włócznia, kielich i pentagram. Na klasycznych kartach tarota symbole te pojawiają się jako cztery kolory. W legendzie arturiańskiej insygnia to: Miecz, który został złamany; Włócznia Bolesnego Ciosu; Misa, w której balsamuje się głowę usuniętego strażnika Graala, oraz sam Graal - święte naczynie lub kocioł obfitości. Współczesne insygnia to symbole brytyjskiej władzy monarszej - Berło Sprawiedliwości i Miłosierdzia, Miecze Stanu, ampułka z Olejem Świętym i Korona - zastępująca pradawny kamień koronacyjny jako naczelny symbol Zwierzchności. Przedmioty te były przechowywane w londyńskiej Tower i niejako przejęły stary mit dotyczący władzy: jak długo kruki nie opuszczą Tower, tak długo Brytania będzie bezpieczna. Tower nazywano niegdyś Białym Wzgórzem; tam pochowano głowę Brana Błogosławionego, by również broniła kraju przed najeźdźcą. Dzisiaj zostały już tylko kruki.

Izolda z Bretanii, Isolt, Iseult z Bretanii
zwana także Izoldą o Białych Dłoniach. Kiedy Tristan został wygnany z Kornwalii przez Marka, ożenił się z Izoldą z Bretanii, przekonany, że już nigdy nie dostanie Izoldy z Irlandii. Uwierzył kłamstwu żony, że ukochana Izolda nie przybyła, by go leczyć, i umarł.

Izolda z Irlandii, Isolt z Irlandii
nazywana także Izoldą Złotowłosą, Iseult, Isolde; żona Marka z Kornwalii, którą przywiózł dla niego z Irlandii Tristan. Brangaine podała Izoldzie i Tristanowi miłosny napój, przeznaczony dla młodej pary, i za jego sprawą zostali kochankami. Po ślubie Izoldy z Markiem ich grzeszna miłość trwa nadal; wreszcie uciekli do puszczy. Gdy Tristan został wygnany z Kornwalii, Marek w końcu pogodził sie z Izoldą. Historia ta rozwija się podobnie jak opowieść o Diarmuidzie, Grainne i Fionnie oraz Lancelocie, Guinevere i Arturze. Izolda umarła z rozpaczy, gdy się okazało, że przybyła za późno, by wyleczyć Tristana z choroby, spowodowanej zatrutą raną.

Jaufre
zob. Griflet.

Józef z Arymatei
tradycja głosi, że był wujem Chrystusa. Miał powiązania z handlem kornwalijską cyną i przywiózł młodego Jezusa do Brytanii. Po Ukrzyżowaniu wystąpił o wydanie mu ciała Jezusa i pogrzebał je we własnym grobowcu. Gdy był więziony przez Rzymian, przyszedł doń Zmartwychwstały Chrystus i powierzył mu tajemnice Graala oraz straż nad nim. (Graal bywa przedstawiany rozmaicie - jako kielich Ostatniej Wieczerzy bądź dwie ampułki zawierające krew i pot Jezusa, zebrane przez Józefa po Zdjęciu z Krzyża). W więzieniu utrzymywała go przy życiu gołębica, która zstępowała do wnętrza Graala, skąd przynosiła opłatek. Został wypuszczony za rządów Wespazjana i wraz z rodziną wyruszył do Brytanii, zabierając ze sobą Graala. Osiadł w Glastonbury i wzniósł tam z plecionki z prętów i witek pierwszy chrześcijański kościół. Laska, którą zakopał na Wearyall Hill, zakwitła; do dziś rośnie tam krzak głogu, a jego szczepy znajdują sie w całym Glastonbury, choć pierwotne drzewko zostało ścięte podczas wojny domowej. Zakwita na boże Narodzenie; co roku ofiarowywane jest jako danina królowej.

Kapłan Jan
legendarny chrześcijański król wschodu, według Parsifala Wolframa von Eschenbacha syn księżniczki Graala Repanse de Joye i Feirefitza. Był też znanym członkiem "rodziny" Graala, a w późniejszej tradycji stał się strażnikiem Graala ery nowożytnej.

Kay, Cai, Cei, Keu
mleczny brat Artura, syn Ectora z Dzikiego Lasu. Został seneszelem króla, słynął z niepowściągliwego, zjadliwego języka. Późniejsze wersje oskarżają go o zamordowanie syna Artura, Lohota (zob. Llacheu), choć w najstarszych tekstach walijskich jest jednym z najprzedniejszych rycerzy i wielkim bohaterem. Wraz z Bedwyrem prawie zawsze występuje we wczesnych przygodach Artura. Uwolnił Mabona z więzienia, wynosząc go na własnych plecach.

Król Graala
sposób objawiania się Graala na ziemi oraz jego związek ze światem, zależał od strażnika, czyli króla Graala. Funkcje tę pełniło kilku opiekunów, pochodzących z jednej rodziny - najczęściej z rodu Józefa z Arymatei. Po nich nastąpili ci rycerze Artura, którym jako jedynym się powiodło, Perceval i Galahad. Tak więc opiekunami Graala mogli zostać jedynie ci, którzy go znaleźli. Inni wcześniejsi Królowie Graala to Bran Błogosławiony, Pellam, Anfortas i Brons. Tradycja walijska przypisywała tę rolę Manawyddanowi oraz Pryderiemu. Każdy z królów czy opiekunów Graala został zraniony - ponieważ wszyscy poznali smak nieśmiertelności, żaden nie potrafił pogodzić się z tym, że jest śmiertelny. Przekazawszy swą funkcję następcy, król wyruszał ku Wyspom Błogosławionym.

Król Rybak
imię nadane Królowi Graala po nakarmieniu rzeszy jedna rybą. Pochodzi być może z gry słów między francuskimi słowami pěcheur ("rybak") i pécheur ("grzesznik") - w końcu przyczyną, dla której ziemia stawała się jałowa, był grzech lub ułomność króla. (Zob. Okaleczony Król).

Lamorack de Galles
syn króla Pellinore'a, rycerz Okrągłego Stołu, w hierarchii ustępował jedynie Lancelotowi. Został kochankiem Morgause i zginął z rąk jej synów Gawaina, Gaherisa i Agravaine'a w zemście za śmierć ojca.

Lancelot z Jeziora, Lancelot du Lac
największy rycerz arturiańskiej Brytanii, pokonany jedynie przez własnego syna, Galahada. Jako syn króla Bana z Benoic we Francji był księciem z urodzenia. Wychowała go Pani z Jeziora i uczyniła z niego rzecznika Artura i idei Okrągłego Stołu. Miał jednak skazę - nie umiał przezwyciężyć miłości do Guinevere, żony Artura. Grzech ten sprawił, że nie udało mu się znaleźć Graala, choć później dokonał cudownego wyleczenia rycerza zwanego panem Urrey z Węgier, którego mógł uzdrowić tylko najznamienitszy rycerz na świecie. Lancelot był rzeczywiście najsilniejszym z ludzi, ale nigdy nie osiągnął prawdziwej duchowej rycerskości. Ratując Guinevere przed stosem, zabił niechcący swego najlepszego przyjaciela, Garetha z Orkney. Po odejściu Artura schronił się w pustelni i został świątobliwym mężem. Zmarł i został pochowany w swym zamku Joyous Gard (przypuszczalnie Alnwick w Northumberland). Mimo że Lancelot pojawia się w arturiańskim cyklu późno, jako prototyp jest obecny w postaciach Llewa, Lugha i Llwcha Llawwyanawca.

Launfal, Lanval
rycerz Artura, który miał wróżkę za żonę. Gdy Guinevere próbowała go uwieść, pysznił się urodą małżonki; w ten sposób złamał przysięgę milczenia i stracił ją. Motyw ten pojawia się w podaniach o Masze i Edricu. Przypuszczalnie zaczerpnięto go z francuskiej legendy o czarodziejskiej kochance Meluzynie, która posłużyła jako prototyp dla wielu opowieści o związkach z nieziemskimi istotami.

Lavaine
syn pana Bernarda z Astolat, brat Elaine de Astolat i pana Tirre. Zaprzyjaźnił się z Lancelotem, który go pasował na rycerza; z czasem stał się jednym z najznakomitszych rycerzy Okrągłego Stołu. Gdy Lancelot popadł w niełaskę za swą miłość do Guinevere, Lavaine towarzyszył mu do Francji i tam został podniesiony do godności diuka Arminaku.

Leodegrance
władca Cameliard, ojciec Guinevere. Jeden z pierwszych stronników Artura w jego walkach ze zbuntowanymi królami.

Letnia Kraina
pozaziemskie królestwo rządzone przez Melwasa. To właśnie do Letniej Krainy uprowadził Guinevere, którą uwolnił Artur. Niewykluczone, że od tej nazwy (Summer Country) wywodzi się nazwa hrabstwa Somerset.

Lionel
rycerz Okrągłego Stołu, brat Borsa i kuzyn Lancelota.

Llacheu
stare walijskie teksty wspominają go jako nieślubnego syna Artura ze związku z Lysanor. Nie ma o nim żadnych informacji, z wyjątkiem późnośredniowiecznej opowieści o jego śmierci z ręki Kaya. Głowę Llacheu przesłano Arturowi w drewnianej szkatule. Inne wersje nazywają go także Borre albo Boare oraz Lohot.

Llamrei
we wczesnych walijskich źródłach biała klacz Artura.

Llwch Llawwyanawc, Lleminawc, Llenllawc
wojownik walijski, który towarzyszył Arturowi w wyprawie do Annwn po Insygnia. Jego błyszczący miecz (Miecz Światłości, czyli Arturowy Caledfwlch) utorował drogę do kotła, co pozwoliło go zdobyć. Llwch odpowiada Lughowi, Llewowi i Lancelotowi.

Logres
jedna z najwcześniejszych nazw arturiańskiej Brytanii, pochodząca od imienia Locrinusa, syna Brutusa. Zachowała się jako nazwa "wewnętrznej" Brytanii, tajemnego serca krainy.

Lohot
zob. Llacheu.

Lot, Lotha
w opowieściach arturiańskich król Lothian i Orkney. Był mężem Morgause i ojcem Gawaina, Gaherisa, Agravaine'a i Garetha. Wystąpił przeciwko Arturowi; w jednej z pierwszych bitew o koronę Brytanii zginął z ręki króla Pellinore'a, co doprowadziło do waśni między jego synami a dziećmi Pellinore'a.

Lovel
drugi nieślubny syn Gawaina i nieznanej z imienia siostry Bradilesa (Brandilesa). Wiadomo o nim tylko tyle, że podobnie jak jego brat został zabity przez Lancelota, gdy wraz z Mordredem chciał go schwytać w sypialni królowej.

Lucan Sługa
pierwszy i ostatni z zaufanych Artura. Podczas koronacji Artura został mianowany majordomusem i utrzymał to stanowisko do końca jego rządów. Z czasem przyłączył się do rycerzy Okrągłego Stołu. Brał udział w bitwie pod Camlan; gdy pomagał Bedwyrowi wynieść Artura z pola bitwy, odniósł ranę, która okazała się śmiertelna. Czasami nazywa się go bratem Bedwyra.

Lunet, Luned, Linet
w Ywain Chretiena de Troyes oraz Pani Fontanny w Mabinogion pojawia się jako służąca Pani Fontanny, istoty obdarzonej magiczną mocą, która często ratowała bohaterów od śmierci. Ją samą natomiast uwolnił z więzienia pod kamieniem Owain.

Lyonesse
zagubiona kraina na zachód od wybrzeży Kornwalii, miejsce narodzin Tristana. Ten pochłonięty przez morze ląd niesie w sobie echa Atlantydy.

Mador de la Porte
kuzyn pana Patrice'a; o jego zabójstwo obwiniano Guinevere. Rozwścieczony i zrozpaczony po śmierci Patrice'a Mador wyzwał rycerzy broniących honoru Guinevere. Na szczęście znaleziono winnego, którego z kolei zabił Lancelot, Guinevere zaś chętnie przebaczyła oskarżycielowi.

Maledisant
żona Bruna Czarnego (La Cote Mail-Taile). Towarzyszyła mu w niebezpiecznej podróży, bezlitośnie wypominając obszarpane i obwisłe ubranie oraz brak, jak sądziła, pieniędzy, a na koniec zakochała się w nim i wyszła za niego za mąż. Jej imię, oznaczające "złą mowę", wyraziście oddaje jej złośliwy język.

March
zob. Marek.

Marek
król Kornwalii, mąż Izoldy z Irlandii, która go zdradziła z miłości do Tristana. W tradycji walijskiej występuje jako March z końskimi uszami. Nieświadomie spędził noc poślubną z Brangaine, nie z Izoldą - obie kobiety uknuły podstęp, aby był przekonany, że wziął za żonę dziewicę.

Marrok
podobno był rycerzem i wilkołakiem, choć legenda stwierdza wyraźnie, iż nie był typowym wilkołakiem, lecz człowiekiem, który - może przez rzucony urok - nocą zamieniał się w wilka; przed powrotem do ludzkiej postaci musiał ukrywać szaty. Za sprawą swej złośliwej żony, która odkryła jego sekret, stracił ludzką postać na wiele lat - żona ukradła bowiem jego szaty i w rezultacie Marrok pozostał wilkiem, dopóki nie znalazł go i nie przyprowadził do domu Artur, który stwierdził, że nie zachowuje sie jak wilk. Po powrocie był łagodny wobec wszystkich z wyjątkiem żony i jej kochanka. Zmuszono ją do wyznania prawdy i zwrócenia Marrokowi ubrania, dzięki czemu mógł wrócić do prawdziwej postaci.

Meleagraunce
zob. Melwas.

Melwas
władca z Zaświatów, który uprowadził Guinevere. W starym tekście Żywot Caradoca święty pośredniczy między Arturem a Melwasem (tu zwanym Królem Letniej Krainy), by nie dopuścić do wojny. W późniejszej tradycji średniowiecznej Melwas został panem Meleagraunce'em, a Lancelot, nie zaś Artur, występuje jako oswobodziciel Guinevere.

Merlin, Merlinus, Myrddyn
arcymag Brytanii; główny doradca i opiekun Artura, uzdrowiciel i mistagog. Pochodzenie Merlina nie jest pewne. Początkowo w języku Brytów nazywano go Myrddyn, ale Geoffrey z Monmouth, którego Historia Regum Britanniae oraz Vita Merlini stanowią podstawowe źródło informacji o jego życiu, zmienił imię na "Merlin". W dziełach tych Merlin przepowiada wiele wydarzeń z dziejów Brytanii. Niewykluczone, że jest tą samą postacią co walijski poeta z VI w., Myrddyn, którego kilka wierszy się zachowało (walczył po stronie króla Gwenddolau przeciw Rhydderchowi Haelowi w bitwie pod Arfderydd w 575 r. n.e. i po przegranej oszalał). Kilka tradycyjnych podań dotyczących Suibhne Gelta i Lailokena wspomina o szaleństwie Merlina. Ci trzej szaleni poeci ponieśli potrójną śmierć przez upadek, powieszenie i utonięcie, choć najczęściej pojawiająca się opowieść o śmierci czy też odejściu Merlina wiąże się z legendą o Ninianie (zob. Nimue) bądź Vivienne, kobiecie z Zaświatów, która podstępem skłoniła go, by odkrył przed nią tajemnice swej magii. Ukryła go następnie w szklanej wieży lub pod kamieniem albo też w krzaku głogu. Motyw ten jest przypuszczalnie zniekształconą wersją jego odejścia do Siedziby Wróżek bądź w Zaświaty. Tradycja francuska wspomina jego "esplumoir", czyli "klatce na pierzenie się", w której miał mieszkać, co nawiązuje do dwóch znaczeń jego imienia: "sokół" lub "człowiek z morza". Na początku swej kariery pojawia się jako dziecko pozaziemskiego ojca lub demona oraz ziemskiej matki. Oto druidzi oświadczyli, że wciąż walącą się wieżę wznoszoną przez Wortigerna będzie można zbudować jedynie wówczas, gdy fundamenty spoi krew dziecka nie posiadającego ojca. Znaleziono chłopca, Merlina Emrysa (Ambrosiusa), ale ten zaprzeczył druidom, twierdząc, że wieżę wzniesiono nad kamienną skrzynią, w której wiecznie kłócą się dwa smoki - jeden czerwony, a drugi biały. Mówił to w momencie, gdy odkryto fundamenty i znaleziono smoki przedstawiające dwa narody - Brytów i Sasów. Był podobno strażnikiem Trzynastu Skarbów Brytanii, które przechowywał w swojej szklanej wieży na wyspie Bardsey. Jest opiekunem Brytanii, dawniej zwanej Clas Myrddyn, czyli "zagroda (piecza) Merlina".

Miecz Graala
jedno z Insygniów Graala, poszukiwane przez rycerzy Okrągłego Stołu podczas wyprawy po Graala. Ostatecznie złamany na pół miecz znalazł Gawain. Następnym zadaniem Gawaina było naprawienie miecza, co uczynił, zabierając go do miejsca, gdzie został wykuty - kuźni Wolunda. Podobne zadanie naprawienia miecza miał Perceval. W brytańskiej tradycji miecz wiąże się z Mieczem Światłości, czyli z mieczem Nuady, pierwotnego celtyckiego Okaleczonego Króla.

Mordred
syn Artura i jego przyrodniej siostry Morgause. Kazirodczy związek czynił go i synem, i siostrzeńcem Artura - niegdyś, zgodnie z celtyckimi zasadami obierania króla, była to bardzo silna pozycja, gdyż Celtowie dawali pierwszeństwo siostrzeńcowi króla, a nie synowi. (Stąd silne związki pomiędzy Arturem a pozostałymi siostrzeńcami, szczególnie Gawainem, którego rodzina miała największe prawa do tronu). Większość wersji legendy arturiańskiej przedstawia Mordreda jako łotra. Gdy Artur pojął, że spał z Morgause, usiłował zabić chłopca, a wszystkie dzieci narodzone w owym czasie kazał wsadzić do łodzi i zatopić. Mordred uciekł i wychowywał się z przyrodnimi braćmi Gawainem, Gaherisem, Agravainem i Garethem. W wielu wersjach pod nieobecność przebywającego na wojnie Artura próbuje poślubić Guinevere. W końcu ginie z ręki ojca, którego śmiertelnie zranił w bitwie pod Camlan.

Morgan, Morgana Czarodziejka, Morgana le Fay
córka Gorloisa z Kornwalii i Igraine, przyrodnia siostra Artura, matka Owaina/Uwaina ze związku z Urienem z Gore. Według Malory'ego "oddano ją do szkoły w klasztorze, gdzie nauczyła się wielkich czarów". Stała się najbardziej zawziętym wrogiem Artura; za pomocą czarów próbowała zniszczyć i jego, i bractwo Okrągłego Stołu. To ona ukradła Ekskalibur, a gdy go jej odebrano, próbowała zniszczyć pochwę, chroniącą przed każdą raną. Dla autorów średniowiecznych romansów była jedynie czarodziejką, ale za jej postacią kryje się prastara celtycka bogini walki, Morrighan. Osoba Morgan, tak jak nam się rysuje dzisiaj, nosi w sobie ślady owej dawnej tożsamości; świadczy o tym jej obecność, wraz z dwoma innymi pozaziemskimi królowymi, na statku wiozącym Artura pod koniec życia do Avalon. W poemacie Vita Merlini Geoffreya z Monmouth przedstawiona jest jako władczyni magicznego królestwa, gdzie rządzi wraz z dwunastoma siostrami. Natomiast w późniejszych średniowiecznych romansach, jak np. w Huonie z Bordeaux, staje się Fata Morganą, królową Siedziby Wróżek, która wykrada śmiertelnym mężczyzn i czyni swymi kochankami. Jeszcze później jej imię stało się synonimem czarownicy, ale istnieją oznaki, że po jakimś czasie odzyskała pozycję dawniejszej, potężniejszej postaci, bliższej jej genezie. Wydaje się także, że można ją utożsamiać z Modron, innym aspektem pradawnej celtyckiej Bogini Matki.

Morgause
drugie z dzieci Gorloisa z Kornwalii i Igraine. Wyszła za króla Lota z Orkney, z którym miała Gawaina, Gaherisa, Agravaine'a i Garetha. Jej piąte dziecko, Mordred, było owocem kazirodczego związku z przyrodnim bratem, Arturem. Podobnie jak siostra, Morgan, cieszyła się fatalną reputacją i w końcu zginęła z ręki rodzonego syna Gaherisa, który przyłapał ją w łóżku z Lamorackiem, synem najgorszego wroga orkneyowskiego klanu, króla Pellinore'a.

Morholt, Morhold
olbrzymi irlandzki wojownik, który co roku przybywał do króla Marka do Kornwalii po daninę. Został zabity przez siostrzeńca króla, Tristana, któremu zadał mieczem zatrutą ranę. Jako wuj Izoldy z Irlandii Morholt był na pewno królewskiej krwi.

Morrighan
Wielka Królowa. Była w Irlandii archetypiczną formą Bogini, szczególnie związana z wojną. Obok krwiożerczej wojowniczości miała inną cechę, mianowicie pożądała mężczyzn. Walczyła po stronie Tuatha de Danaan przeciw Firbolgom w bitwie pod Mag Tuired. Najczęściej pojawiała się nad polem bitwy pod postacią wrony lub kruka. Jej imię jest w rzeczywistości tytułem, używanym zbiorczo dla trzech aspektów. W jej postaci można dostrzec związki z Morgan.

Most Miecza
most oddzielający świat ziemski od Zaświatów. Po raz pierwszy pojawia się w Culhwch i Olwen, gdzie Osla Wielki Nóż, sprzymierzeniec Artura, kładzie swój nóż na rzece, by król i jego wojska mogli sie przeprawić. Most przeniknął do mythosu Lancelota, który musi go przekroczyć, by uratować Guinevere przed Melwasem.

Nasciens
pustelnik w służbie Graala. Pojawia się w wielu średniowiecznych opowieściach jako doradca lub objaśniacz dziwnych zdarzeń i ludzi, których napotykają rycerze Graala podczas swych wędrówek. Wcześniejsze teksty wskazują, że był niegdyś pogańskim władcą zwanym Seraphe, który po nawróceniu przybrał imię Nasciens. Gdy próbował zajrzeć do wnętrza Graala, oślepł, ale uzdrowiła go Włócznia Graala. Przybył z Brytanii z Józefem z Arymatei i tu żył, a z czasem stał się pustelnikiem z późniejszych legend.

Nentres z Garlot
jeden z przywódców powstania jedenastu królów przeciw Arturowi na początku jego panowania. Poślubił Elaine, przyrodnią siostrę Artura, i z czasem został jego sprzymierzeńcem.

Niebezpieczne Łoże
przedziwne legowisko, które często napotykają poszukiwacze Graala. Choć wygląda na zwykłe łoże, niewidzialni przeciwnicy atakują każdego, kto na nim spoczywa, a dzikie bestie rzucają się na śpiącego. Gawainowi udało się przezwyciężyć czary łoża.

Niebezpieczne Miejsce
było to miejsce przy Okrągłym Stole, zarezerwowane dla rycerza Graala,, a dokładnie kamień, który pękał i pochłaniał każdego, kto na nim bezprawnie zasiadł. We wcześniejszych wersjach opowieści uczynił to Perceval - gdy usiadł, miejsce pękło na pół, a niewidzialny głos ostrzegł go o dokonanym występku. Gdy w końcu Perceval został zwycięskim rycerzem Graala, sprawił, że kamień złączył się na nowo. W wersjach późniejszych miejsce to zajmuje Galahad. Symbolizuje ono miejsce Chrystusa w Wieczerniku.

Nimue
córka wasala Dinasa, towarzyszka bogini Diany, matki chrzestnej Dinasa. Merlin zobaczył ją, gdy bawiła się w lesie. Błagała go, by ją nauczył budować wieżę z powietrza. Uczynił tak, a wówczas uwięziła go - co prawda za zgodą zakochanego Merlina - w takiej właśnie wieży. Według tradycji bretońskiej działo sie to około fontanny w Barenton w Bretanii, w lesie Broceliande w Val Sans Retour. W niektórych tekstach odpowiada Pani z Jeziora; czasami nazywana jest Niniae lub Vivienne. Motyw uwięzienia Merlina przez dziewczynę przypuszczalnie nawiązuje do jego wycofania się do Siedziby wróżek albo celtyckich Zaświatów, często opisywanych jako szklana lub spiralna wieża, gdzie przez jakiś czas więzi się poetę lub czarodzieja, by mógł poznać tajemnice życia i śmierci.

Niniane
zob. Nimue.

Obmierzła Starucha
postać wiedźmy, cailleach czy Obmierzłej Staruchy jest rozpowszechniona w literaturze celtyckiej od czasów najstarszych po cykl arturiański. Jej obecność w opowieściach późniejszych świadczy o silnej tradycji Zwierzchności, która uosabia kraj i w której gestii leży władza królewska. Kandydatowi na króla ukazuje się jako wiedźma o ohydnym wyglądzie i prosi o pocałunek: w ten sposób wyraża on zgodę na pełnienie tej funkcji, gdyż tym samym zgadza się przyjąć na siebie wszystko, co ona ze sobą niesie. Obmierzła Starucha na powrót zamienia się w piękną dziewczynę i poślubia króla. W późniejszej tradycji arturiańskiej występuje jako posłanniczka Graala: Zwierzchniość przebrana za wiedźmę krąży po kraju, pilnując i sprawdzając kandydata na rycerza. Karci Percevala, że nie zadał Pytania Graala. Pod postacią Ragnell poślubia Gawaina (pierwszego rycerza i następcę Artura) i pomaga królowi odpowiedzieć na pytanie: "Czego każda kobieta pragnie najbardziej?" - odpowiedź brzmi, że pragnie zwierzchności (władzy), co w późniejszych wersjach znaczy po prostu zwykłe przeprowadzenie swej woli. W Parsifalu staje się Cundrie, której podstawową cechą jest mądrość.

Okaleczony Król
nazwa nadawana niekiedy królowi Graala lub Królowi Rybakowi, który otrzymał Bolesny Cios w uda i w ten sposób został pozbawiony królewskiej i uzdrawiającej mocy. Tradycja ta wywodzi się ze starego celtyckiego zwyczaju, który zabraniał rządzić fizycznie ułomnemu władcy, gdyż mogło się to odbić na urodzajności ziemi i zamienić ją w ziemię jałową. Wierzono, że król ma związek z ziemią i jest mistycznie poślubiony Zwierzchności.

Okrągły Stół
rycerska instytucja, ustanowiona przez Artura na żądanie Merlina. Sam stół był podarunkiem Leodegrance'a z Cameliardu, ojca Guinevere. Według rozmaitych przekazów, mogło przy nim zasiąść dwudziestu pięciu, pięćdziesięciu lub stu pięćdziesięciu rycerzy, z których każdy związany był kodeksem rycerskim w służbie Okrągłego Stołu: sprawiedliwość przeciw krzywdzie, dobro przeciw złu. Spotykali się dwa razy w roku i opowiadali sobie o przeżytych przygodach i pokonanych banitach, potworach i diabelskich zwyczajach. W kategoriach ezoterycznych Okrągły Stół symbolizuje zebranie się równych sobie ludzkich i pozaziemskich istot, które czuwają nad losami ludzkości. Stanowi ucieleśnienie prastarego pojęcia Clas Myrddyn.

Owain ap Urien
bohater mistyczny, syn Uriena z Rheged i Modron (zob. Morgan). Walczył z północnymi Brytami przeciw Anglom. Później jego postać włączono do opowieści arturiańskich i stał się głównym bohaterem Pani Fontanny oraz Snu Rhonabwy. W tej ostatniej pojawia się jako przywódca oddziału zwanego Krukami, który walczy z ludźmi Artura, podczas gdy Owain i król grają w szachy. Można przypuszczać, że Kruki to nie wojownicy, ale przebrane kobiety z Zaświatów, gdyż jego matka Modron (tożsama z Morrighan) często zmienia się w kruka i pod tą właśnie postacią obiecuje pomóc Urienowi i jego rodzinie, gdyby zaszła potrzeba. W późniejszych średniowiecznych wersjach opowieści Owain stał się Yvainem i pojawił się w poemacie Chretiena de Troyes pod tym właśnie tytułem: zawarta w nim historia powtarza zasadnicze wątki przedstawione w Mabinogion.

Palomides
rycerz saraceński na dworze Artura, jeden z najwybitniejszych rycerzy Okrągłego Stołu. Poświęcił się głównie zaciekłej rywalizacji o Izoldę z Irlandii, ale po śmierci Pellinore'a brał też udział w poszukiwaniu Ujadającej Bestii. Lancelot uczynił go księciem Prowansji.

Pani Fontanny
tytuł tajemniczej hrabiny w Ywain Chretiena de Troyes i Pani Fontanny w Mabinogion. Gdy Owain zabił jej męża, zażądała, by ją poślubił, gdyż w ten sposób mogła nadal pozostać strażniczką fontanny.

Pani z Jeziora
kobieta z Zaświatów, często pojawiająca się w cyklu arturiańskim. Jako Dame du Lac jest przybraną matką Lancelota. Jako Nimue, Niniae czy Vivienne kusi Merlina i więzi go pod kamieniem albo drzewem. W Le Morte d'Arthur Malory'ego wręcza Arturowi magiczny miecz Ekskalibur. Za tymi wszystkimi wcieleniami kryje się potężny ideał Bogini, postać o pradawnym rodowodzie, dająca się utożsamić ze Zwierzchnością, gdyż strzeże ona symboli czy też Insygniów królewskich. Po odejściu Artura Bedwyr przekazuje jej Ekskalibur. Podobnie jak Pani Fontanny i dziewice strzegące studni w opowieści o Amangonsie, jest pozaziemską istotą, która nadaje władzę królom.

Pelles
Okaleczony Król, władca Corbenic, zamku Graala. Włócznia Balina przeszyła mu oba uda; był to Bolesny Cios, gdyż zranił nie tylko króla, ale także obrócił w pustkowie cały kraj. Jego córka, Elaine, ze związku z Lancelotem urodziła Galahada, który później wyleczył rany Pellesa krwią z Graala. Pelles jest jedną z postaci noszących podobne imiona: Pellam, Pellean i Pellinore. Wydaje się, że pierwotnie była to jedna i ta sama osoba, gdyż rdzeń imienia wywodzi się prawdopodobnie z kornijskiego Peller, czyli "mędrzec". Niektórzy uczeni utożsamiają go z Pwyllem z Mabinogion, co oznaczałoby pozaziemski rodowód. W późniejszych wersjach Pelles występuje jako ojciec Pellama i brat Pellinore'a. (Zob. Król Rybak).

Pellinore
król Wysp, jeden z najznakomitszych rycerzy Okrągłego Stołu. Był podobno bratem Pellesa, Okaleczonego Króla z opowieści o Graalu. Niektóre wersje przedstawiają Percevala jako jego syna. Podczas buntu królów na początku panowania Artura zabił Lota z Orkney, co doprowadziło do wielkiej nienawiści między rodami. Zginął później w zasadzce przygotowanej przez Gawaina i jego braci. Aż do śmierci gonił za Ujadającą Bestią, którą potem ścigał Palomides.

Perceval, Peredur, Perlesvaus, Parzival, Parsival
Wojownik podania o Percevalu są tak różne, że zebranie ich w jedną jasną opowieść jest prawie niemożliwe. Walijski Peredur oraz Perceval z Walii czyli opowieść o Gralu Chretiena de Troyes są najwcześniejsze. Przedstawiają go jako chłopca chowanego przez matkę z dala od świata, a zwłaszcza z dala od wojennego i rycerskiego rzemiosła. Ku rozpaczy matki, ów cokolwiek nieobyty młodzieniec spotkał rycerzy Artura i postanowił się do nich przyłączyć. Matka radziła mu, jak ma postępować, ale kierował się jej radami tak naiwnie, że robił jedynie zamieszanie. Zachowywał się jak przysłowiowy głupiec - cecha, dla której w późniejszych wersjach nazywany jest "Głupcem Doskonałym albo Zupełnym", a niektórych pisarzy skłoniła do porównywania jego dziejów z życiem i czynami Chrystusa. Ponieważ nie zadał we właściwym czasie Pytania Graala [dokładniej - o Graala] i przez to nie uzdrowił ziemi jałowej, musiał przeżyć wiele przygód. Dopiero gdy zakochał się w pewnej dziewczynie, miłość przypomniała mu, kim jest i jaki jest prawdziwy cel jego poszukiwań - znalezienie Graala i zadanie pytania. Motyw ten powtarza się w innych podaniach: Perlesvaus, w którym jest synem króla bez ziemi (perd les vals - dosł. "zgubił ziemię"), to najbardziej schrystianizowana wersja, w której po szczęśliwym zakończeniu wędrówki Perlesvaus zostaje Królem Graala. Tekst ten wykazuje głębię i szczegółowość, jakich brak w innych wersjach. W Parsifalu Wolframa von Eschenbacha dzieje bohatera są bardzo podobne; zostaje dopuszczony jako strażnik Graala do zgromadzenia rycerzy zwanego Templesein, czyli Rycerzy Graala. W tej wersji bractwo Graala jest przedstawione jako ezoteryczne bractwo krwi, którego członkowie służą Graalowi na całym świecie zależnie od możliwości; w trakcie poszukiwań mężczyźni noszą broń, a kobiety dzieci. Amangons zawiera podobny wątek. Wolfram wprowadził do brytańskiego oryginału wiele motywów wschodnich. W miarę jak "materia Brytanii" rozpowszechniała się wzdłuż i wszerz Europy, zmieniała się rola Percevala. W późniejszych wersjach jego rolę jako zdobywcy Graala przejął Galahad.

Pridwen, Prydwen
w tradycji walijskiej jest to okręt Artura, choć Geoffray Monmouth nazywa tak jego tarczę. Pomieszanie wyniknęło z podobieństwa tych słów w łacinie. Artur popłynął na Pridwenie do Annwn, by odzyskać Insygnia.

Pytanie Graala
ziemia jałowa i Okaleczony Król będą uzdrowieni tylko wówczas, gdy zostanie zadane Pytanie Graala. Najczęściej poszukiwacz Graala siedzi przy uczcie i kolejno ukazują mu się Insygnia Graala, czemu towarzyszy wielki lament. Niegodny kandydat zachowuje milczenie, ale zwycięski pyta: "Co to znaczy?" Jes to pytanie odwieczne i odnosi się do wszystkich problemów materialnych i duchowych, gdyż w ten sposób mozna je rozwiązać i stawic im czoło. Zarówno Percevalowi, jak i Galahadowi udało się znaleźć odpowiedź.

Ragnell
siostra Gromera Somer Joure, zamieniona przez niego w Obmierzłą Staruchę. Pomogła Gawainowi znaleźć odpowiedź na pytanie: "Czego każda kobieta pragnie najbardziej?", które Gromer zadał Arturowi, ale postawiła jeden warunek: jeśli odpowiedź okaże się prawidłowa, zostanie żoną Gawaina. W noc poślubną Gawain odkrył rozwiązanie, bo gdy ją pocałował, zamieniła się w piękną kobietę. Oświadczyła mu, że od niego zależy, czy ma być piękna w nocy i brzydka za dnia, czy piękna za dnia i brzydka w nocy. Gawain nie mógł się zdecydować i poprosił, by sama podjęła decyzję - w ten sposób znalazł właściwą odpowiedź: każda kobieta pragnie władzy albo przeprowadzenia swojej woli. Historia ta pojawia się także w Opowieściach kanterberyjskich w opowiadaniu mieszczki z Bath.

Rhydderch Hael
znany jako Rhydderch Szczodry lub Rodarchus Largus; posiadał czarodziejski kocioł, który mógł nakarmić dowolną liczbę bohaterów (zob. Insygnia). W Vita Merlini pojawia się w trakcie bitwy pod Arfderydd jako zwycięzca pana Merlina, Gwenddolau. Jest to być może postać historyczna, Rhydderch ap Tudwal, król Dumbarton z szóstego wieku. W Vita Merlini Rhydderch poślubił żonę Merlina, Guendolenę.

Ron
włócznia Artura.

Rycerze/Poszukiwacze Graala
W późniejszych wersjach cyklu o Graalu jego zdobywcą jest Galahad w towarzystwie Percevala i Borsa, ale we wcześniejszych tekstach miejsce to zajmuje wyłącznie Perceval. Wielu rycerzy brało udział w wyprawie po Graala, wśród nich Gawain i Lancelot, ale nadaremnie.

Ryons, Riance
legendarny król północnej Walii, który miał przedziwny zwyczaj ozdabiania płaszcza brodami zabitych lub pokonanych królów. Wkrótce po koronacji Artura przysłał do niego posłańca z żądaniem, by i on dał mu swą brodę, tak by mógł uzupełnić zbiór. Artur odparł, że jest za młody, by mieć dość bujny zarost, i sam ruszył na Ryonsa. Ryons jak się wydaje, zginął potem w bitwie ze zbuntowanymi możnowładcami.

Sarras
święte miasto Graala, nazwane tak dlatego, że niegdyś było miastem Saracenów (albo też Cyganów - wyznawców Sary). Tu przybyli z ciałem Dindraine, siostry Percevala, trzej rycerze Graala; tu też Galahad, spojrzawszy do wnętrza Graala, zmarł w aurze świętości i został pochowany w wielkim opactwie.

Taliesin
największy poeta Brytanii, ujrzał i przepowiedział wiele wydarzeń z okresu panowania Artura i następnych wieków. Według siedemnastowiecznego tekstu dołączonego do Mabinogion (pochodzącego najpewniej z wczasów wcześniejszych), niegdyś zwał się Gwion Bach i miał pilnować kotła Ceridwen, w którym przyrządzała napój wiedzy i natchnienia dla swego syna Morfrana (Afagddu). Kilka kropel napoju spadło na palce Taliesina, więc włożył je do ust, by nie parzyły. To dało mu dostęp do wszelkiej wiedzy. Przeszedł następnie przez szereg wcieleń (odpowiadających jego poetyckiemu wtajemniczeniu) i w końcu narodził się z Ceridwen jako Taliesin ("promienna brew"). Matka włożyła przyszłego poetę do koszyka, w którym w przeddzień majowego święta znalazł go przy łososiowym jazie Elphin, jego późniejszy opiekun. Taliesin uwolnił swego pana z więzienia i uciszył bardów Maelgwna. Popłynął z Arturem na Pridwenie, gdy król zaatakował Annwn, by odzyskać Insygnia Brytanii. Wydaje się, że kryje się za nim poeta z VI w. o tym samym imieniu; wiąże się go zarówno z Merlinem, jak i Aneurisem (poetą walijskim z VI/VII w.). W podobny jak on sposób zdobywał wiedzę Fionn. W osobie Taliesina przejawiają się wróżbiarskie i magiczne moce dawnych poetów. Słynna przechwałka "Byłem, widziałem", w której wymienia wszystkie miejsca, które odwiedził, i ludzi, których spotkał, na zsumowaniu całej wiedzy. Pogoń Ceridwen za nim to pozostałość bardzo niegdyś rozpowszechnionego mitu, w którym Cailleach Bheur ściga poprzez niezliczone wcielenia swego syna, boga młodości (lub Mabona), aż ten zdobędzie pełnię władzy.

Tintagel
zamek w Kornwalii; miejsce poczęcia i urodzin Artura. Merlin zabrał go stamtąd i oddał na wychowanie Ectorowi z Dzikiego Lasu. Choć obecnie istniejąca tam budowla jest normandzka, na wysepce połączonej groblą ze stałym lądem znajdują się ruiny celtyckiego klasztoru, który być może istniał za czasów Artura. We wczesnych tekstach Tintagel jest zamkiem Gorloisa z Kornwalii, ale późniejsze legendy łączą to miejsce z królem Markiem z Kornwalii, choć jego prawdziwą siedzibą był przypuszczalnie zamek Dore.

Tor
chociaż uważał się za syna pastucha Ariesa, chciał zostać rycerzem - pragnienie to za czasów Artura rzadko gościło w sercu człowieka z gminu. Okazało się jednak, że był naturalnym synem króla Pellinore'a oraz żony Ariesa (jak podkreślał Merlin, rzecz wydarzyła się przed jej zamążpójściem). Tak więc ku zadowoleniu średniowiecznych wykazano czarno na białym, że krew królewskiego ojca Tora po prostu musiała się ujawnić. Został rycerzem Okrągłego Stołu i przeżył wiele przygód. Zginął w trakcie walki o wyratowanie Guinevere ze stosu.

Tristan
siostrzeniec króla Marka. Jego rodzicami byli król Meliodas i królowa Elizabeth z Lyonesse. Nazywano go Tristan ("smutek") na pamiątkę żałoby towarzyszącej jego narodzinom - matka zmarła w połogu. Gdy Lyonesse pochłonęło morze, udał się na dwór króla Marka i od razu otrzymał zadanie: miał zgładzić olbrzyma Morholta oraz przywieźć narzeczoną Marka, Izoldę z Irlandii. Podczas podróży Izolda i Tristan wypili napój miłosny przygotowany przez jej matkę dla nowożeńców, i wpadli na zawsze w sidła tragicznej miłości. Gdy ich romans stał się głośny, Tristan przybył na dwór Artura i tu okazało się, że pod względem siły ustępował jedynie Lancelotowi. Stamtąd pojechał do Bretanii, gdzie poślubił Izoldę o Białych Dłoniach. Ale miłość do Izoldy z Irlandii przyzywała go z powrotem i w końcu zginął, zamordowany przez Marka i jego giermka Andreda. Inne wersje wspominają, że ranny i umierający Tristan posyłał z Bretanii po Izoldę z Irlandii i czekał, aż przybędzie na okręcie pod białymi żaglami. Przybyła rzeczywiście, ale zazdrosna Izolda z Bretanii powiedziała Tristanowi, że żagiel jest czarny. Usłyszawszy to, wyzionął ducha, a wkrótce potem podążyły za nim obie kobiety. Izoldzie z Irlandii serce pękło z rozpaczy, zaś Izolda z Bretanii zginęła z własnej ręki, przepełniona żalem i wyrzutami sumienia.

Trzynaście Skarbów Brytanii
podobne do Insygniów przedmioty nadającą zwierzchnią władzę, po które Artur popłynął na Pridwenie do Annwn. Poniższa lista to późnośredniowieczna wersja, z której daje się wszelako wyłuskać wcześniejsze prototypy.

  1. Dyrnwyn, miecz Rhyddercha Szczodrego: w rękach prawowitego właściciela wybuchał płomieniem od rękojeści po sztych. (W Śnie Rhonabwy tę samą właściwość miał miecz Artura, Caledfwlch, czyli Ekskalibur).
  2. Kosz z pokrywą, należący do Gwyddno Garanhira: wystarczyło włożyć do kosza jedzenie dla jednego człowieka i zamknąć, a po otwarciu okazywało się, że jest dość dla stu. (Przypomina kosz wykradziony z dworzyszcza Lludda).
  3. Róg Brana: dawał się każdemu napić do woli. (Bran Błogosławiony, posiadacz kotła przywracającego życie, stał się później strażnikiem Graala. Róg pełni wyraźnie tę samą funkcję co Graal, który każdemu daje ulubione potrawy).
  4. Rydwan Morgana Bogatego: szybko przenosił właściciela tam, gdzie ten chciał.
  5. Uździenica Clyno Eiddyna, przymocowana klamrą do nogi łóżka: sprowadzała każdego konia, jakiego można było zapragnąć. (Kochający konie Celtowie na pewno chcieli posiadać bajecznego rumaka).
  6. Nóż Llawfronedda Jeźdźca: mógł służyć dwudziestu czterem ludziom podczas jednego posiłku.
  7. Kocioł olbrzyma Diwrnacha: nie można było w nim przyrządzić strawy dla tchórza, gotował wyłącznie dla człowieka odważnego. (Jest to jedyny skarb wymieniony w Culhwch i Olwen, który udało się zdobyć Arturowi).
  8. Kamień do ostrzenia Tuwalda Tudglyda: zaostrzony na nim miecz śmiałka zabijał każdego, kogo ranił, ale miecz tchórza nie miał tej właściwości.
  9. Płaszcz Padarna Czerwonego Płaszcza: pasował jedynie na ludzi szlachetnie urodzonych, gardził gawiedzią. (Jest podobny do płaszcza wiernych żon, który w arturiańskiej legendzie zakrywał nagość wiernej małżonki, ale nie cudzołożnicy).
  10. Garnek Rhygenydda.
  11. Talerz Rhygenydda: zawierały najulubieńsze potrawy każdego z biesiadników.
  12. Szachy Gwenddolau: figury były zrobione ze srebra, a szachownica ze złota. Po ustawieniu grały same. Szachy te pojawiają się w Peredurze (zob. Perceval); Peredur po przegranej grze cisnął je do jeziora. Nazywane są "szachami cesarzowej", co wyraźnie wskazuje na krainę pani Zwierzchności.
  13. Płaszcz Artura: zapewniał niewidzialność. (Ten sam płaszcz, który miał na sobie Caswallawn, gdy rzucał zaklęcie na Brytanię; przypuszczalnie jest to też okrycie Cu Roi mac Daire, zwanego "szarym mężem w płaszczu").

Sposób działania Trzynastu Skarbów wykazuje, jak istotnym elementem są zasługi osoby, która je znajduje czy ich używa; ich moc nie działa w rękach ludzi niegodnych. Określa to wyraźnie ich rolę w relacji między królem a Zwierzchnością: nikt, poza królem lub jego rycerzem-przedstawicielem, nie mógł ich znaleźć ani posiadać. Podobno przechowywał je Merlin w swoim szklanym zamku na wyspie Bardsey.

Ujadająca Bestia
to przedziwne zwierzę (zwane też Beast Glatisant) miało łeb węża, ciało lamparta i kopyta jelenia. Gdy biegło, z jego brzucha dochodziło ujadanie trzydziestu par ogarów. W Le Morte d'Arthur Malory'ego Artur wkrótce po objęciu tronu spotkał Bestię przy fontannie, a Merlin wyjaśnił, że nieustannie ściga ją Pellinore. Po jego śmierci poszukiwania kontynuował Palomides. Mallory nie wyjaśnia, jaki jest cel pogoni, ale we francuskim oryginale Bestia jest potomkiem kobiety śmiertelnej, rozerwanej na strzępy przez psy.

Ulfius
rycerz, który rozpoczął służbę u Uthera Pendragona, a potem służył jako pokojowy Artura. Pomagał Merlinowi przemienić Uthera na podobieństwo Gorloisa z Kornwalii, by mógł pójść do łoża Igraine i spłodzić Artura. On i Brastias to postacie najwcześniej pojawiające się w arturiańskiej sadze.

Urban Czarny Kolec
w "Percevalu Didota" stał na straży brodu, gdzie został powalony przez przybyłego właśnie Percevala. Urbanowi pomagało kilka kobiet pod postacią ptaków; gdy Perceval jednego zabił, ten przybrał ponownie ludzkie kształty i pozostałe kobiety-ptaki odniosły go do Avalon. Są tu odniesienia zarówno do iryjskiej bogini wojny Morrighan, która także przybierała postać ptaka, jak i do kruków Owaina ap Uriena, którego drużyna też potrafiła zamienić się w ptaki. Pojawia się tu wspólny motyw kruka, świętego ptaka Celtów.

Urien
król krainy Gore; poślubił Morgan i miał z nią syna imieniem Owain. W starszych wersjach legendy połączył się ze spotkaną przy brodzie Modron. Ponieważ była córką władcy podziemi, Afallacha, i sama potrafiła zmieniać postać, obiecała po wsze czasy wspierać Uriena i jego ród pod postacią kruka. To wiąże ją ściśle z Morrighan, od której wywodzi się Morgan. Urien rozstał się z żoną i opowiedział się po stronie Artura i Okrągłego Stołu. Zginął, walcząc wraz z Arturem przeciw Mordredowi. Utożsamiany był z królem Rhegedu z VI wieku o tym samym imieniu, ale ten żył znacznie później, niż prawdopodobnie panował Artur.

Uther Pendragon
król Brytanii. Był zakochany w Igraine, żonie Gorloisa z Kornwalii; przy pomocy Merlina przybrał wygląd Gorloisa i spłodził Artura; ten po śmierci ojca także przyjął imię Pendragon ("najwyższy smok"). Uther zmarł wkrótce po narodzinach syna, zostawiając królestwo w stanie anarchii. W sekrecie oddał Artura na wychowanie Merlinowi - plotka niosła, że Artur jest dzieckiem Gorloisa, gdyż Uther bardzo prędko poślubił owdowiałą Igraine.

Vivienne
imię przebiegłej dziewczyny w Morte d'Arthur Tennysona, wersji mającej niewiele wspólnego z pozaziemskimi motywami, zawartymi we wcześniejszej legendzie. (Zob. Nimue).

Włócznia Graala
broń, którą rzymski centurion Longinus przebił bok Chrystusa na Krzyżu. Stała się z czasem jednym z Insygniów Graala i jak on była poszukiwana w czasach Artura. Cząstki włóczni, uznawanej za włócznię Longinusa, były przechowywane w Muzeum Watykańskim. Na brytyjskim gruncie włócznia wiąże się z błyszczącą włócznią Lugha lub Llewa, którą Tuatha de Danaan przywieźli z Findias.

Wortigern
uzurpatorski król Brytanii. Zaprosił saskich najemników, by pomogli mu odeprzeć nacierających Piktów i Szkotów oraz fale saskich najeźdźców, sporadycznie lądujących na brzegach wyspy. Wkrótce sascy najemnicy zapragnęli jeszcze więcej ziemi i ściągali do Brytanii swych pobratymców. Wortigern usiłował doprowadzić do pokojowego spotkania między Sasami a Brytami w Stonehenge, ale Sasi przybyli z ukryta bronią i na dany sygnał zmasakrowali bezbronnych Brytów. Wortigern, któremu darowano życie, uciekł do Walii i tam próbował wznieść wieżę, która jednakże ciągle się rozpadała. Merlin Emrys wyjaśnił, że przyczyną są dwa walczące smoki, biały i czerwony, znajdujące się pod fundamentami. Przedstawiały one dwa walczące narody - Brytów i Sasów. Gdy Wortigern uciekł ponownie, został schwytany i zgładzony przez prawowitych królów, Ambrosiusa i Uthera Pendragona.

Ywain
zob. Owain.

Zielony rycerz
straszliwa zielonoskóra postać w zielonym odzieniu. Przybył na dwór Artura i zaproponował grę w ścinanie głowy - grę, w której wyzywający da sobie ściąć głowę, zaś przeciwnik pozwoli na to samo. Tylko Gawain przyjął wyzwanie, ale otrzymał odroczenie ciosu na rok. Gawain znalazł schronienie w zamku, gdzie gościła go po królewsku pani Bertilak. Przed spotkaniem z Zielonym Rycerzem ofiarowała mu pendent, który miał go przed nim chronić. Gawain nie wiedział, że Zielony Rycerz to jego gospodarz, pan Bertilak. Gawain wygrał, ale ponieważ haniebnie przyjął pomoc pani Bertilak, musiał na zawsze umieścić w swym herbie Zielony Pendent, czyli Zieloną Podwiązkę (pas lub pięcioramienną gwiazdę). Zielony Rycerz wyjawił, kim jest, oraz przyznał, że został zaczarowany przez Morgan. Podanie wywodzi się bezpośrednio z historii o CuChulainnie i wyzwania Cu Roi mac Daire podczas uczty u Bricriu. Analogicznymi postaciami są Gromer Somer Joure i Hafgan.

Ziemia Jałowa
kraina otaczająca zamek Graala, która legła odłogiem po zadaniu Królowi Graala Bolesnego Ciosu. Okaleczenie króla zniszczyło jego moc, dzięki której ziemia, reprezentowana przez Zwierzchność, mogła się odradzać, i jednocześnie zerwało łączące ich mistyczne zaślubiny. Po odnalezieniu Graala okaleczony król został uzdrowiony i ziemia jałowa odżyła. W Cyklu o Graalu jest ona często przedstawiana jako Obmierzła Starucha, Cundrie lub Zwierzchność pod postacią wiedźmy - wyniszczone oblicze kraju, zanim ten ponownie rozkwitnie.

Zwierzchność
pojęcie bogini nadającej zwierzchność, czyli władzę, jest wśród ludów celtyckich szczególnie istotne i szczególnie mocno wybija się w celtyckich podaniach. Początkowo Panią Zwierzchności nazywano imieniem kraju, np Eriu czy Logres. Tylko prawowity kandydat na króla mógł ją "poślubić" w mistycznym związku symbolizującym królewski obowiązek wobec ziemi i jej mieszkańców. Musiał więc przejść próbę, w której spotykał i całował Zwierzchność zamienioną w ohydną wiedźmę, a ona powracała wówczas do swej pięknej postaci i obwieszczała ludziom, że kandydat jest prawowitym królem. Król nadużywający władzy bądź w jakikolwiek sposób okaleczony zrywał mistyczny związek z krainą i tym samym ze Zwierzchnością. Dalsze rządy doprowadzały do spustoszenia ziemi, co jest głównym motywem legend Graala. (Zob. ziemia jałowa, Okaleczony Król). Zwierzchnością Brytanii jest Brygida lub Brigantia, choć od pewnego czasu rolę tę pełni Britannia.
Ostatnia aktualizacja:
Strona kodowa: ISO-8859-2 		© 1998, 1999 by Grzegorz Iwaniuk
e-mail: poczta@mojairlandia.pl